آثار تاريخي شهرستان مهاباد

 تاريخ مهاباد :

شهر مهاباد ، مركز شهرستان مهاباد در استان آذربايجان غربي با پهنه اي حدود 15 كيلومتر مربع در جنوب آذربايجان غربي قرار دارد . شهر مهاباد در گذشته « سابلاغ » يا « ساوجبلاغ مكري » ناميده مي شد . سابلاغ از واژه تركي « سويوغ بولاغ » يعني چشمه سرد گرفته شده است . در سال 1314 هجري قمري به دستور پهلوي اول به همان نام باستاني اش « مهاباد » كه يادآور زندگي قوم ماد در اين ديار است ، نامگذاري شد .

شهر قديمي و باستاني اي نزديك آن به نام « درياز » وجود داشته كه خرابه هايي از آن بر جاي مانده و تنها روستاي نزديك اين شهر باستاني به همان نام به وجود آمده است . مهاباد كه آبادي كوچك و بي اهميتي بود ، در 1308 هجري قمري بوداق سلطان در آخر پادشاهي شاه عباس اول صفوي حكومت مكري را به دست گرفته و مهاباد را مركز فرمانروايي خود كرد . او ( بداق سلطان ) آثاري چون « پردي سور » يا پل سرخ ( 1079 هجري قمري ) و « مزگوتي سور » يا مسجد سرخ ( 1089 هجري قمري ) از خويش به يادگار مانده است . شهر مهاباد به دليل قرار گرفتن در جنوب غربي درياچه اروميه و ميان راههاي ارتباطي شهرهاي اروميه به مياندوآب ، سقز و سردشت ، جايگاه ويژه اي داشته و محل برخورد راههاي آذربايجان غربي ، آذربايجان شرقي و كردستان است كه ايجاد سد مهاباد نيز در رشد و گسترش شهر اهميت ويژه اي داشته است . شهر مهاباد و پيرامون آن از ديرباز خاستگاه صدها سياست پيشه، سردار، دانشمند، شاعر، عارف، پهلوان، هنرمند و ... از جمله استاد علامه ملاحسين مجدي، استاد احمد ترجاني‌زاده ، حسن حزني يكرماني، استاد عبدالرحمن شرفكندي، دكتر مصطفي خرم دل، محمد قاضي، دكتر جواد قاضي، سيد محمد امين شيخ الاسلامي مكري، قاضي محمد و ... بوده است .

مسجد جامع مهاباد :

زيباترين و جالبترين اثر تاريخي بجاي مانده از دوران صفوي در منطقه غرب و شمال غرب ايران مسجد جامع مهاباد يا مدرسه شاه سليمان مي‌باشد كه اكنون در قلب شهر قرار گرفته است و خطبه هاي نماز جمعه شهر در آن برگزار مي شود ، اين مسجد كه اساساً به عنوان مكان تعليم علوم ديني آن زمان در   شهر مهاباد كه قديمي ترين و متمركزترين شهر منطقه بوده بوجود آمده است در زمان شاه سليمان صفوي و فرمانروايي تنها سلطان و حكمران نيكوكار منطقه كردستان يعني بداق سلطان ساخته شده است .   ( بداق سلطان از نوادگان صارم بيگ و فرزند شيرخان مي باشد ) كه زمان ساخت اين مسجد زيبا به سال 1809 هجري قمري بر مي گردد كه مساحت كلي اين مسجد با حجره هاي رو به حياط و يك سردر ورودي و يك حوضخانه در ضلع جنوبي 1259 متر مربع است . شبستان زيباي آن كه مقدمه اي بر شبستان مسجد وكيل شيراز است داراي ده ستون سنگي نخودي رنگ است كه ارتفاع هر يك از آنها 60/2 سانتي متر است و بصورت يك پارچه و دو پارچه قرار دارد و سقف سرستونها مربع و طول هر ضلع هفتاد سانتي متر است و غير از پايه هاي مسجد و اين ستونها و كف حجره هاي بيروني كه از نوع سنگهاي ذكر شده ( نخودي رنگ ) پي ريزي شده اند و بقيه بنا كلاً از آجر قرمز چهارگوش و ملات و گچ وش و غيره است .پشت بام اصلي مسجد را هيجده گنبد آجري نيم كره اي پوشانده كه سابقاً با ناودان هاي سنگي آبريز آن ميسر شده بود . محراب آن در بخش شمالي قرار دارد و طبقه دوم آن كه بخشي جزئي را شامل مي شود ويژه نماز گزاران زن است كه با بخش اصلي تفاوت كلي دارد . صحن حياط مشتمل بر حجره هاي متعدد است كه قرينه ورودي آن را حوضخانه اي زيبا تشكيل مي داد ، اما متاسفانه بر اثر سهل انگاري گنبد و طاق اين حوضخانه به كلي از بين رفته بود كه در چند سال اخير مجدداً به همان فرم و شكل اوليه بازسازي شده است .

نماي داخلي مسجد جامع مهاباد

نماي داخلي حياط و يك حوضخانه  مسجد جامع مهاباد

مقبره شمس برهان :

رقد شمس برهان در روستاي خانقاه و در منطقه سردسير قرار دارد كه اصولاً نواحي كردستان به لحاظ كوههاي مرتفع داراي آب و هوايي معتدل در تابستان و بسيار سرد در زمستان است . اين مرقد در 35 كيلومتري جاده مهاباد به بوكان در سمت راست جاده مذكور در يك راه فرعي بطول تقريبي 7 كيلومتر قرار دارد . بنا به اظهار روحاني روستا كه متولي مرقد و نوه شمس برهان است و نيز شيوه هاي معمول در صفه سازي و ساختمان سازي و بكارگيري تزئينات دو طرف ايوان قدمت بنا بيشتر از 100 سال به نظر مي رسد ، ولي تعيين قدمت و تاريخچه دقيق آن در اثر مطالعات بيشتر ، ميسر مي باشد . ساختمان بنا بصورت چهارگوش بوده و مصالح بكار رفته در آن عبارتند از سنگ هاي آهكي تراشيده شده و تيرهاي قطور چوبي كه داراي سقفي مسطح است . تهويه دروني و نور داخل مقبره بواسطه پنجره هايي كه در شمال و جنوب آن تعبيه شده انجام مي‌پذيرد ، لبه بام از چهارضلع با چوب بصورت كنسول ساخته شده و در داخل ايوان دو طاقچه بصورت گچبري مشاهده مي شود ، جبهه دروني با اندود گچ ساده و جبهه خارجي بوسيله سنگهاي تراشدار تزئين داده شده است . اين مكان مذهبي محل اجتماع مريدان و سالكان طريقت نقش بندي است .

نماي بيروني مقبرة شمس برهان

نماي بيروني مقبرة شمس برهان

مقبره بداق سلطان :

مقبره بداق سلطان در جنوب غربي شهر مهاباد و داخل قبرستان عمومي شهر قرار گرفته است ، چون شهر مهاباد كلاً درميان دره اي كه رشته كوههايي آن را احاطه كرده و رودخانه اي بنام رودخانه مهاباد كه از وسط شهر مي گذرد قرار گرفته است ، لذا قبرستان مذكور كه آرامگاه بداق سلطان نيز در داخل آن قرار دارد در محلي مرتفع تر از شهر قرار گرفته است ، گويا در زمان خودش اينمحدوده بصورت خاص به قبور بزرگان اختصاص داشته و وجود چند سنگ قبر اين نظريه را تاييد مي نمايد . مقبره بداق سلطان در ميان قبور اهالي شهر محصور گرديده و داراي گنبد ساده و كم حجمي مي باشد كه آنرا از ساير قبرها متمايز مي نمايد . اين مقبره متعلق به يكي از سرداران شاه عباس صفوي مي باشد كه در مدت حكومت خود مهاباد ( ساوجبلاغ ) را به عنوان مقر حكمراني خود انتخاب كرده و در عمران و آباداني اين منطقه كوشش بسيار نموده است كه از جمله كارهاي او بستن سه بند بر روي رودخانه ساوجبلاغ و قنات داخل شهر و احداث كاروانسرا و حمام و مهم تر از همه ساختمان مسجد جامع مهاباد كه بنام مسجد سور ( سرخ ) معروف است . مي باشد كه متاسفانه غير از مسجد جامع ( سرخ ) بقيه آثار از بين رفته اند . مقبره بداق سلطان كه بنايي ساده و كوچك مي باشد و بصورت منفرد داخل قبرستان عمومي شهر قرار گرفته داراي پلاني مستطيل با تورفتگي و بيرون آمدگي‌هايي مي باشد و متشكل از دو بخش يكي ورودي و ديگري اطاق اصلي مقبره     مي باشد كه بر روي هر كدام از اين دو قسمت گنبدي ساده احداث نموده اند . ساختمان مقبره كه بر روي صفحه سنگي قرار گرفته فاقد  پي بندي اساسي و تماماً از آجر ساخته شده و بيشتر قسمتهاي آن به علت گذشت زمان و عدم مراجعت كافي ريزش نموده كه تعميراتي هم در آن بصورت موضعي به عمل آمده است . اين بنا اخيراً به همت ميراث فرهنگي استان تعمير و بازسازي شده است كه بازديد از آن را خالي از لطف نمي كند .

نماي بيروني مقبرة بداق سلطان

سنگ نبشته برده روخاو :

در فاصله 35 كيلومتري شهر مهاباد و در غرب روستاي تالاو و جنوب شرق روستاي دليكداش و دقيقاً در جنوب قريه شيرين آوه در كنار كانال آبياري دشت حاجي حسن مجموعه سنگ هايي ديده مي شود كه اصطلاحاً به زبان كردي « برده روخاو » نامگذاري شده است و آن متشكل از سنگهايي است كه در اثر حادثه اي ( احتمالاً زلزله ) فروپاشي نموده و به حالت فعلي در آمده اند و به همين جهت به برده روخا و يا سنگ هاي ريخته شده شهرت يافته است . كلمه دليكداش تركي هم به همين مناسبت بر روستاي فوق اطلاق گرديده است . آب فراوان در اين منطقه مي توانست منبع حياتي خوبي را در گذشته جهت شكوفايي تمدن هاي پيشرفته بوجود آورده باشد . مجموعه برده روخاو در ميان خود يك سنگ بسيار بزرگ را جاي داده كه بر قسمت صاف شمالي آن كتيبه اي با ابعاد 30 * 50 سانتي متر و به عمق 3 سانتيمتر كنده شده و خطوطي بر آن منقوش است اين كتيبه تقريباً در 45 درجه و 52 دقيقه شرقي از نصف النهار گرينويچ و 36 درجه و 57 دقيقه عرض شمالي قرار دارد. خطوط حك شده بر سنگ زياد خوانا نيست . اما اين خطوط تقريباً به خطوط آرامي ( متن آويستايي ) اندك شباهتي دارد ، يكي دو كلمه هم با خطوط كوفي مشابهت دارد ، اما در مورد هيچ كدام نمي توان اظهار نظر قطعي نمود . ولي به نظر مي رسد اگر از خطوط كشف رمز گردد ، احتمالاً متعلق به دوره ساساني و خطي مشابهت با كتابت آويستايي مي باشد . چرا كه در دوران حكومت ساسانيان اين منطقه از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است و مخصوصاً در اواخر اين حكومت ، منطقه دستخوش مبارزات ميان روميان هراكليوسي و ايرانيان كسرايي بوده است . مي توان اظهار نظر نمود كه اين كتيبه نيز كه بيشتر از چند خط نيست يادگار دوران ساساني  باشد . مزيد بر اين علل شيوه سنگ تراشي در كتيبه مذكور با شيوه سنگتراشي دوره ساساني در نقش رستم و طاق بستان تقريباً  يكساني دارد .

خره هنجيران :

اين سنگ نوشته در 28 كيلومتري جنوب شهر مهاباد در كناره چپ جاده مهاباد ـ سردشت و تقريباً در ارتفاع 1330 متري از سطح دريا قرار گرفته است واژه كردي خره به معني « دره كوچك » و هنجير همان « انجير » است كه نشان مي دهد در گذشته درختان انجيري در أين منطقه وجود داشته است و به مرور به علت كثرت دامداري منطقه و وجود احشام فراوان به تدريج درختان مذكور از بين رفته است . در بين مجموعه سنگ هاي خره هنجيران كه از بقاياي دوران سوم زمين شناسي است ، بزرگترين سنگ كه حكاكي در آن صورت گرفته در قلب أين مجموعه قرار گرفته و سنگ هاي ديگر در قسمت فوقاني آن قرار دارند . يكي ديگر از سنگ ها در فاصله 50 متري سنگ بزرگ در قسمت شرقي قرار دارد . حكاكي موجود در سنگ بزرگ نشان مي دهد كه مربوط به هزاره سوم قبل از ميلاد است يعني قدمتي حدود 4000 ( چهارهزارسال ) دارد و دليل آن هم يكي دو مورد از حكاكي ها نشان دهنده شخصي سوار بر حيواني است كه قاعدتاً بايد اسب باشد و چون هنر اسب سواري ويژه ايرانيان يا آريايي هاي مهاجر است كه به ديگر اقوام سرايت نموده است تاريخ قيد شده راتاييد مي‌كند .شواهد ديگري حاكيست كه سنگ ها در دوراني حكاكي شده اند كه انسانها بر فراز كوهها و ارتفاعات در ميان جنگلهاي نيمه انبوه زندگي مي كرده اند كه هنوز آب دره ها فروكش نكرده و دشت ها بصورت فعلي در بسياري از مناطق يا حداقل در اين منطقه پديدار نشده اند كه اصطلاحاً اين دوره را « دوره غارنشيني و جمع آوري غذا » مي نامند .

حمام ميرزا رسول :

حمام ميرزا رسول در مركز شهر مهاباد واقع شده است و محل قرار گيري آن يكي از پر ترددترين سايتهاي شهري مي باشد . اين بنا دقيقاً در ضلع شرقي خيابان سيد نظام و در كنار يكي از گذرهاي قديمي بازار قرار گرفته است . تاريخ ساخت اين بناي قديمي بصورت دقيق مشخص نيست ولي با توجه به فرم معماري بنا و احتمال همدوره بودن آن با مسجد جامع شهر احتمالاً قدمت آن به دوره صفويه مي رسد . ورودي اصلي حمام از سمت خيابان سيد نظام مي باشد . پس از طي كردن پله هاي ورودي به سمت پايين و رسيدن به يك فضاي مكث ، از يك گوشه وارد فضاي سربينه مي شويم . نكته جالب توجه در پلان اين بنا رعايت سلسله مراتب در ارتباط با فضاهاي داخلي است ، چرا كه از يك گوشه كه وارد فضاي سربينه مي شويم ، از گوشه مقابل وارد يك فضاي مكث شده و  پس از طي كردن يك دالان به فضاي گرمخانه مي رسيم ، دو فضاي گرمخانه و سربينه داراي پلانهاي مربع نابرابر بوده و فضاهاي پشت بند در اطراف آنها واقع شده اند . هر كدام از گنبدهاي گرمخانه و سربينه داراي چهار نورگير در بغل و يك نورگير در مركز گنبد هستند . تفاوت اندازه و ارتفاع گنبدها به فضاهاي بنا تنوع خاصي بخشيده است ورودي قديم و اوليه حمام از راسته بازار گرفته مي شده است . حمام در حال حاضر تعطيل مي باشد و از آن استفاده نمي شود .

فضاي داخلي حمام ميرزا رسول

حمام لج مهاباد :

اين بنا در 21 كيلومتري منطقه شمال شهرستان مهاباد و در داخل روستاي لج قرار دارد با توجه به تاريخ منطقه و بناهاي مشابه و مصالح بكار رفته در بنا قدمت آن به سال هاي 1050 الي 1100 هجري قمري مي رسد ( يعني دوره صفويه ) پي ها و زيربناي حمام از سنگ هاي موجود محلي و بقيه بنا از آجر چهارگوش قرمز رنگ است . محوطه زيرگنبد ورودي بصورت چهارطاق است كه فواصل زير دوپايه طاقدار 4 متر مي باشد . پايه ها بصورت مربع است كه هر ضلع آن 5/1 متر است . محيط گرمابه اصلي ازدرون 35 متر است كه بصورت سه قسمت پيوسته با هشت طاق بنا شده و ارتفاع فعلي آن از كف زمين تا قسمت آجري 75/1 متر مي باشد . بنا مجموعاً داراي دو گنبد بزرگ آجري مي باشد كه 6 گنبد كوچكتر آجري در اندازه هاي مختلف نيز دارد و همانند ساير حمام هاي قديمي داراي فضاهاي ورودي ، سربينه ، گرمخانه و خزينه مي باشد كه در حال حاضر كاربردي بعنوان گرمابه ندارد اما اخيراً اين حمام قديمي در اختيار شوراي اسلامي روستاي لج قرار گرفته است تا بهره برداري و بازسازي شروع شود و در آينده نزديك به يكي از مراكز ديدني شهرستان مهاباد تبديل گردد .

حوضخانه شاه درويش :

اين حوضخانه در شهرستان مهاباد ، خيابان طالقاني شرقي ، كوچه دارايي در داخل صحن مسجد شاه درويش قرار گرفته است . قدمت بنا حدوداً به 150 الي 170 سال قبل بر مي گردد . بنا گنبدي مدور دارد زيربناي بنا حدود پنجاه و شش مترمربع است و بوسيله هفت پله از سطح فعلي كه خود برآمده از يك سطح اصلي است بر كف حوضخانه كه با سنگ صاف و صيقلي مفروش شده مي رسد . سطح حوضخانه كه حوض تقريباً در وسطآان قرار گرفته دو كفه است ، با ارتفاع سي سانتي متر است كه كف مرتفع ويژه نمازگزاران است . دو طاقچه قديمي در طرفين شمالي ـ جنوبي ديواره حوضخانه موجود است. و يك تيرك چوبي بر ورودي سمت راست بنا بسته شده كه ظاهراً حفاظتي در برابر ترك بزرگ بوجود آمده در بخشي از گنبد و ديواره آن است . از بناي ياد شده بعنوان مكاني براي وضوگرفتن استفاده مي شده است كه آب آن از چشمه اي كه از كوه جريان دارد تامين مي شود و دوباره از آن سرريز مي گردد .

داخل حوضخانه شاه درويش

 حوضخانه رستم بيگ :

در شهرستان مهاباد اندكي دورتر و بالاتر از حوضخانه شاه درويش در صالح الدين شرقي ـ كوچه قاضي زاده در صحن مسجد رستم بيگ واقع شده است . سال تاسيس بنا به سال 1230 هجري قمري بر مي گردد . بناي حوضخانه از آجر و زير بناي آن از سنگهاي متراكمي است كه تا ارتفاع 90 سانتي متري ديواره صاف و صيقلي شده اند . گنبد بنا آجري و مدور است و طاقهاي سه قسمتي ( جناغي ) آجري مي باشند . آجرهاي بنا از نوع چهارگوش قرمز مي باشد و ملات بكار رفته در بنا گچ و خاك مي باشد . كف بنا هم موزائيك كاري شده است . چون اين حوضخانه درون مسجد رستم بيگ قرار دارد در نتيجه براي گرفتن وضو از آن استفاده مي شده است . در سال 1378 تعميراتي در داخل حوضخانه انجام گرفته است كه شامل بندكشي ديوارها و آجر كاري مي باشد . در ضمن عايق كاري پشت بام نيز انجام شده است .

داخل حوضخانه رستم بيك

دخمه فخريگاه :

در نزديكي مهاباد دخمه اي از زمان مادها وجود دارد كه اين دخمه داراي دو طبقه است و شامل چهار ستون سنگي و چند قبر مي باشد و از نظر حجاري و ستون بندي در رده مقابر مهم دوره ماد است كه يكي از مشخصات مهم و حتمي اين مقابر ساختار آنها بر صخره ها و نماي ظاهرشان كه روبه جنوب است ، مي باشد ، « دياكونوف » باستان شناس معروف در مورد اين دخمه قديمي چنين مي گويد :

« شمالي ترين مقبره مادي فخريك ( Faxyik ) در ماناي باستاني و نزديك مهاباد است كه جلو خان ندارد و سقف ساده سنگي آن را چند ستون نگاه مي دارد و ظاهراً محلي براي گذاشتن جنازه ها بوده است » . تعيين تاريخ اين مقبره دشوار است . ولي تشريفات تدفين در آن با مراسمي كه پيشتر در ناحيه اطراف درياچه اروميه متداول بوده تفاوت دارد و در نتيجه نمي توان تاريخي قديمي تر از قرن هفتم براي آن قائل شد .

تصاويري از دخمه فخريگاه

پل مميند :

يكي از بناهاي زيباي منطقه جنوب درياچه اروميه ساختمان پلي تاريخي است كه بر روي رودخانه گادر ( Gadar ) بسته شده است و راه ارتباطي مهاباد ـ اروميه را در گذشته هموار كرده است . اين پل كه شاهراه ارتباطي خوبي بين دو شهر ذكر شده ، بوده است و عبور و مرور از روي آن انجام مي گرفت در نزديكي روستاي مميند و در دامنه كوهي به همين نام با ديد منظوري بسيار زيبا قرار گرفته است . اين پل داراي سردهانه قوسي شكل است و يادآور پل هاي دوره ساساني است ، پي اصلي آن از سنگ هاي گرانيتي محل تشكيل يافته و بقيه بدنه تا قسمت فوقاني آن از آجر چهارگوش اواخر دوره قاجار مي باشد . فرم تشكيل و معماري ارزنده آن خاطراتي از حوادث سالهاي قبل از جنگ جهاني اول را تداعي مي كند . كف بخش فوقاني آن يعني نقاطي كه تردد از روي آن انجام مي گرفت به وسيله سنگ ماسه هاي درشت رودخانه سفت و سخت بهم چسبيده است و در اثر زمان و تردد انواع وسايل قديم و جديد استواري و تحكم آن افزون شده است . طول پل كلاً 25 متر و عرض آن 8 متر است ، اين پل به نامهاي ديگري همچو پل « برده زرد » و « بهراملو » نيز خوانده مي شودتاريخ ساخت دقيق آن مشخص نيست اما طبق روايات افراد محلي گويا زير بناي آن در دوره قاجار ريخته شده و در دوره پهلوي اول بازسازي گرديده است ، اما آنچه مسلم است اينكه نوع آجرهاي موجود و معماري سنتي و مصالح بكار رفته در آن نمايانگر نوع ساختمانهاي مشابه در دوره قاجاربه است .

نماي زيباي  پل مميند در منطقه جنوب درياچه اروميه

شهر باستاني اندركش ( اندرقاش ) :

اين شهر تاريخي حوالي دهكده اي به همين نام در 10 كيلومتري بخش حومه شهرستان مهاباد و يك كيلومتري راه آسفالته مهاباد ـ اروميه واقع شده است . بطلميوس از اين شهر تاريخي كه متعلق به دوره مادها است ذكري به ميان آورده و آن را « داروشاه » ناميده است . « راولينسون » نويسنده انگليسي ان را « دارياسي » مي نامد و در حال حاضر « درياس » نام دهكده كوچكي است كه در 11 كيلومتري شمال مهاباد قرار دارد . در نزديكي ويرانه هاي اندركش دخمه اي به نام « راكا » است كه از لحاظ سبك و شيوه حجاري شبيه دخمه هاي هخامنشي در تخت جمشيد و نقش رستم فارس است .

در اين شهرستان علاوه بر موارد فوق تپه‌هاي تاريخي ذيل نيز قابل اشاره مي‌باشد.

تپه كلكا تپه، تپه سه گردان، تپه گرد قيچي‌آباد، تپه محموديان، تپه كاني سيب، طاووس تپه، تپه گردلاس، تپه كيك آباد، تپه دارتوان تكانوجه، تپه درياس، تپه پشت تب‌باغ شايكان، شهرويران خرابه‌هاي قديمي، تپه كهنه شيرويران، تپه گردشوان، تپه ايل تيمور، تپه قلعه جوقه، تپه قلاتگاه قمطره، تپه قوپ باباعلي، قبرستان قاضي‌آباد، تپه قلي‌آباد، كهريزه شيخان، تپه ميرده، تپه اتميش، تپه كوچك اتميش، تپه بازار، تپه كهنه ختايي، تپه حاجي خوش، قز قلعه، تپه قره داغ، قلاي لاچين، تپه باكردي، تپه گردگرده، تپه سلم، تپه باگردان، تپه سياقول، تپه غوث‌آباد، تپه آزاد، تپه برايمه، تپه برده سپيان اوزون دره، تپه قزلجه، تپه چوملان، تپه سلامت، تپه آغاسور، تپه قويطل، تپه ميرگرد، تپه ماسوه، تپه گابارله، تپه زنگي‌آباد، تپه قره‌بلاغ، تپه جزيره، تپه آش‌كهن، تپه گؤيجه دره، تپه حاجي ماميان، تپه قلات ماران، تپه‌هاي سلطان سعد و قاص، تپه كپه كند، تپه آمد، تپه نيك‌آوا، تپه آفاق، تپه ميرمه، تپه جانداران، تپه گاگش عليا، تپه شكربيك، تپه گاگش سفلي، تپه گليجه، تپه گرده خولينه، تپه قزل قوپي، تپه گردگولان، تپه كوسه كهريز، تپه سبك، تپه باب حيدر، تپه بيرتندور، تپه برده روخاو، تپه دريژه گروله، تپه دهليز، تپه قبران، تپه وهش، تپه گرده بيان، تپه قواقلعه، تپه تنگ باكه، تپه گرده رش، تپه همه بازارا، تپه لق لقايسي،               تپه عبدالله آباد، تپه‌هاي خاتون باغ، تپه گرگ آوا، تپه گردعلي، تپه ترشكان، تپه سنجاق، تپه قولقلاق، تپه شيلان‌آباد، تپه گل تپه، زمينهاي قوزولي سفلي، تپه و قبرستان چهارديوار

نماي مسجد روستاي خانقاه

غار راكاد :

با استناد به تحقيقات و كاوشهاي باستان شناسي ، دخمه اي در 18 كيلومتري مهاباد در دهكده اندر قاش وجود دارد كه به لحاظ سبك و شيوه حجاري ، شبيه دخمه هاي هخامنشي در تخت جمشيد و نقش رستم است . اين دخمه غارگونه را اهالي محل به نام «راكاد» مي‌شناسند.

ديگر آثار تاريخي به شرح زير است :

لوح تورگن ، قلعه آلي گار ، قلعه قلات گاه ، قلعه ايل تيمور ، قلعه اوزون دره ، تكيه شيخ بابار ، خانقاه عباس آباد ( قاجار ) پل سلطان ، دژ قلات شاه ، اشكوتان ، شهر زور ، قلعه حمارم بيگ ، سنگ قبر بيرم و ... .

نماي تپه كنته مهاباد

قسمتی از جاذبه های تاریخی شهرستان :